Źródło
Dziennik Ustaw 1919 nr 14 poz. 175
Kontekst historyczny
Dekret Naczelnika Państwa Józef Piłsudskiego z 7 lutego 1919 roku częściowo porządkował kwestie związane z organizacją gmin wyznaniowych żydowskich na terenie tworzącego się państwa polskiego. W obliczu niewypełnienia zapisów rozporządzenia z 1 listopada 1916 roku, które zakładały przeprowadzenie wyborów w gminach, a przede wszystkim wyłonienie Najwyższej Rady Żydowskiej, nowe polskie władze państwowe postanowiły zmienić obowiązujące przepisy. Zapewne było to podyktowane potencjalnym zagrożeniem dla integralności tworzącej się republiki poprzez istnienie w jej ramach centralnej organizacji żydowskiej. Miejsce tej ostatniej w nowym porządku prawnym zajęła Rada Religijna Gmin Żydowskich, będąca emanacją tychże jednostek.
Jedną z ważniejszych z punktu widzenia samych gmin, a także ich profilu była rezygnacja z systemu kurialnego na rzecz pięcioprzymiotnikowych wyborów – powszechnych, równych, tajnych, proporcjonalnych i przeprowadzanych w głosowaniu bezpośrednim. Zrezygnowano również z zapisu mówiącego o możliwości wykluczenia kandydata ze względu na „nieskazitelność obywatelską”, co potencjalnie stanowiło możliwość nadużyć.
Władza kontrolna nad gminami, w tym nad Radą Religijną Gmin Żydowskich, wykonywana była przez Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, którego decyzji podlegała m.in. procedura zatwierdzenia kandydatur na rabinów. Co więcej, Ministerstwo mianowało też część członków Rady Religijnej Gmin Żydowskich.
Wszystkie przepisy wprowadzane niniejszym dekretem miały mieć charakter przejściowy. Nie obejmowały bowiem całego tworzącego się wówczas jeszcze państwa. Były one w jakimś stopniu efektem nacisku samych Żydów, którzy widzieli w gminach żydowskich namiastkę systemu autonomicznego dla całej społeczności.
Dokument
Data wydania (zgodnie z kalendarzem gregoriańskim): 7 lutego 1919 roku
Art. 1
Do czasu uchwalenia przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ogólnego statutu gmin wyznaniowych żydowskich do obowiązującego prowizorycznie na terenie b[yłej] okupacji niemieckiej, a z mocy niniejszego dekretu rozciągniętego na pozostałe części terytorium b[yłego] Królestwa Kongresowego rozporządzenia z d[nia] 1 listopada 1916 r[oku] o Organizacji Żydowskiego Towarzystwa Religijnego wprowadzone zostają następujące zmiany i uzupełnienia.
Art. 2
§ 1 rozporządzenia z d[nia] 1 listopada 1916 otrzymuje brzmienie następujące:
„Żydzi, mieszkańcy tej części Rzeczypospolitej Polskiej, która stanowiła dawniej tzw. Królestwo Kongresowe, tworzą towarzystwo religijne, publiczno-prawne. Towarzystwo religijne składa się z gmin. Na jego czele stoi Rada Religijna gmin Żydowskich. Towarzystwo religijne i poszczególne gminy mają prawa korporacyjne i prawo posiadania pieczęci”.
Art. 3
Wyrazy „Najwyższa Rada Żydowska” w całym rozporządzeniu zostają zmienione na wyrazy „Rada Religijna gmin Żydowskich”.
Art. 4
§ 3 rozporządzenia otrzymuje brzmienie następujące:
„Żydowska gmina wyznaniowa winna zapewnić członkom gminy możność zaspakajania ich potrzeb religijnych. Kompetencję gminy stanowi zatem:
a) organizowanie i utrzymanie rabinatu,
b) zakładanie i utrzymanie synagog, domów modlitwy, kąpieli rytualnych i cmentarzy,
c) czuwanie nad religijnym wychowaniem młodzieży,
d) troszczenie się o zapewnienie ludności żydowskiej koszernego mięsa,
e) zarządzanie majątkiem gminnym i fundacjami na rzecz gminy ustanowionymi oraz wszelkimi urządzeniami i zakładami do gminy należącymi.
Poza tym gmina wyznaniowa ma prawo na zasadach ogólnych z zastrzeżeniem praw i obowiązków państwa i jego organów samorządnych, udzielania ubogim Żydom pomocy dobroczynnej i zakładania w tym celu instytucji dobroczynnych”.
Art. 5
§ 5 rozporządzania otrzymuje brzmienie następujące:
„Zarząd jest obierany przez powszechne, równe, tajne, bezpośrednie i proporcjonalne głosowanie na przeciąg lat czterech.
Czynne prawo wyborcze jest zależne od następujących warunków: a) wyznanie żydowskie, b) wiek 25 lat skończonych, c) płeć męska, d) zamieszkanie w obrębie gminy żydowskiej bez przerwy przynajmniej rok jeden.
Prawo wyborcze jest w zawieszeniu podczas postępowania upadłościowego, utraty praw obywatelskich, ubezwłasnowolnienia, kary więziennej i korzystania z dobroczynności publicznej”.
Art. 6
§ 18 rozporządzenia otrzymuje brzmienie następujące:
„Wybory odbywają się na zasadach głosowania powszechnego, równego, tajnego, bezpośredniego i proporcjonalnego”.
Art. 7
§ 37 rozporządzenia otrzymuje brzmienie następujące:
„Czterech świeckich i dwóch duchownych członków Rady Religijnej powołuje Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Dziesięciu świeckich i pięciu duchownych członków Rady Religijnej obierają wyborcy gmin. Wyborców obierają członkowie zarządów gmin mniejszych i pełnomocnicy gmin wielkich.
Wybory do Rady Religijnej odbywają się na zasadach głosowania tajnego i proporcjonalnego w ten sposób, iż członkowie zarządów gmin każdego powiatu zbierają się dla wyboru wyborców do Rady Religijnej w odnośnym mieście powiatowym.
Pełnomocnicy gmin wielkich wybierają wyborców oddzielnie. Powiaty i wielkie gminy, liczące do 50.000 mieszkańców-Żydów, wybierają jednego wyborcę, liczące powyżej 50.000 do 100.000 – dwóch wyborców itd. Na członków Rady Religijnej mogą być wybierane lub członkami Rady Religijnej mogą być mianowane osoby posiadające w swojej gminie bierne prawo wyborcze”.
Art. 8
§ 44 rozporządzenia otrzymuje brzmienie następujące:
„W obrębie każdej gminy większej mogą się tworzyć związki wyznaniowe w celu urządzenia i utrzymywania synagog i innych urządzeń religijnych. Utworzenie związku wyznaniowego podlega zezwoleniu państwowej władzy nadzorczej. Związek wyznaniowy wciągnięty być winien do rejestru Rady Religijnej, przez co uzyskuje prawa korporacyjne”.
Art. 9
§ 49 rozporządzenia otrzymuje brzmienie następujące:
„Rada Religijna gmin żydowskich ustanawia w statucie zasady obowiązujące dla dopuszczenia do sprawowania urzędu rabina. Statut ten winien być zatwierdzony przez Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Niezależnie od określonych w statucie wymagań do sprawowania urzędu rabina mogą być dopuszczone osoby mające do tego zdolność według zaświadczenia kolegium rabinów uznanego przez Radę Religijną.
Rabin winien znać języki polski i hebrajski w piśmie i słowie”.
Art. 10
§ 56 rozporządzenia otrzymuje brzmienie następujące:
„Wybór rabina podlega zatwierdzeniu Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na przedstawienie Rady Religijnej”.
Art. 11
§ 60 rozporządzenia zostaje uzupełniony przez dodanie ustępu tej treści:
„Budżety i listy składek gmin wyznaniowych i Rady Religijnej podlegają przed ich wykonaniem zatwierdzeniu władzy nadzorczej. Budżety i listy składek w ten sposób zatwierdzone mają moc wykonawczą”.
Art. 12
§§ 62, 63 i 70 rozporządzenia otrzymują brzmienie następujące:
„§ 62. Naczelną władzą nadzorczą nad organami zarządu gmin wyznaniowych żydowskich jest Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Miejscową władzą nadzorczą dla poszczególnych gmin jest Komisarz powiatu.
§ 63. Bliższe przepisy tyczące się dokonania wyborów na mocy dekretu niniejszego wydaje Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.
§ 70. Wykonanie niniejszego dekretu powierza się Ministrowi Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, który w tym celu wydaje niezbędne przepisy wykonawcze”.
Art. 13 §§ 17, 26 do 34, 43, 55 i 65 rozporządzenia z d[nia] 1 listopada 1916 r[oku] zostają uchylone.