Źródło
Zbiór przepisów administracyjnych Królestwa Polskiego. Wydział Sprawiedliwości. Część II. B. Organizacja Sądownictwa Karnego. Tom. XII. 1Przepisy dotyczące organizacji sądownictwa karnego, [Warszawa] 1867, nr 226, s. 651-652.
Kontekst historyczny
W prawodawstwie Królestwa Polskiego występowała instytucja przysięgi, którą składano w różnych okolicznościach, m.in. przy spisywaniu inwentarzy pozostałości podczas Rady Familijnej[1]czy np. przy zeznaniach składanych w drodze administracyjnej przed Sądem[2]. W prawodawstwie Królestwa ważne miejsce zajmowały regulacje odnośnie do przysięgi odbieranej od Żydów. Uważano, że Żydzi szukają sposobów unieważnienia przysięgi i w tym celu zaostrzano przepisy, aby temu zapobiec. W 1823 roku Komisja Rządowa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego wydała odezwę, w której określano jak ma przebiegać procedura przysięgi i jakie mają zostać dopełnione formalności. Komunikat zawierał zalecenie, aby używano przy tym Tory w formie zwoju, gdyż jak argumentowano, jej użycie miało nadać czynności cechy bardziej „uroczyste”. Podczas przysięgi powinna być obecna osoba ze społeczności żydowskiej, znana ze znajomości prawa żydowskiego (np. rabin). Sama odezwa zawierała również informację, że Żydzi dopatrywali się braku ważności przysięgi, jeżeli zwój Tory był z jakimiś uszczerbkami, szczególnie gdyby odnaleziono w nim nieczytelne litery[3]. Problem z odbieraniem przysięgi od Żydów pozostawał aktualny, tak, że w latach 60. wydano kolejne zarządzania i odezwy dotyczące tej sprawy.
Dokument
(d. 24 maja (5 czerwca) 1862 r.)[4],
NAJJAŚNIEJSZY PAN[5] przeglądać raczył w Carskiem-Siole[6],
d. 24 Maja (5 Czerwca) 1862 roku.
Minister Sekretarz Stanu, (podpisano) J. Tymowski[7].
Urzędnik przysięgę odbierający, w obecności duchownego wyznania Mojżeszowego[8], wyłoży przysięgającemu skutki prawne krzywoprzysięstwa i odpowiednie przepisy Kodeksu kar głównych i poprawczych mu odczyta[9].
Następnie, wykonywający przysięgę trzymać będzie w ręku podczas tejże Rodał, to jest pięć ksiąg Mojżesza na pergaminie[10].
Przed wykonaniem przysięgi, asystujący duchowny wystawi[11] przysięgającemu, że podług tradycji religijnej, wstrząsła się ziemia cała, kiedy przy ogłoszeniu na górze Synai słyszeć się dały słowa: „nie będziesz brał imienia Boga twego nadaremno”; że podług Pisma Świętego wszelkie naruszenia przepisów Zakonu mogą być przed Sądem Bożym przebaczone, tylko krzywoprzysięstwo nigdy bez kary pozostać nie może[12].
Potem przysięgający mówić będzie za urzędnikiem wobec duchownego:
„Przysięgam na Boga Adonaj[13], na Boga Izraela, czystym sercem, bez żadnej innej ukrytej myśli i z wiadomością skutków krzywoprzysięstwa w prawie Boskim i ludzkim, że”
powtarzając następnie rotę przez Sąd ustanowioną.
Po ukończeniu zeznania rotą objętego, przysięgający mówić będzie:
„Jako to wszystko rzetelnie zeznałem i że przysięga moja jest sprawiedliwa, mogę zawsze zdać sprawę przed Bogiem Adonaj, przed Bogiem Izraela i tak niechaj mi Bóg Wszechmogący na duszy i na ciele dopomoże.
Amen”.
Za zgodność:
P[ełniący]. O[bowiązki]. Sekretarza Stanu[14], (podpisano) Kretkowski[15].
[1] Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego, nr 427.
[2] Kodeks Postępowania Sądowego, nr 34-40.
[3] „Prawo Cywilne obowiązujące w Królestwie Polskie”, wyd. Stanisław Zawadzki, t. II, Warszawa 1861, s. 225-226.
[4] W Królestwie Polskim stosowano podwójną datację wprowadzoną w 1835 roku. Pierwsza data odnosi się do kalendarza juliańskiego, druga do gregoriańskiego. W XIX wieku różnica między kalendarzami wynosiła 12 dni.
[5] W 1862 roku carem Cesarstwa Rosyjskiego był Aleksander II Romanow (1818-1881).
[6] Carskie Sioło – miasto położone około 25 km od Petersburga (gubernia petersburska), w której znajdowała się rezydencja należąca do carów Cesarstwa Rosyjskiego.
[7] Józef Sulpicjusz Tymowski (1791-1871) – urzędnik, pełnił rozliczne funkcje administracyjne w Królestwie Polskim na szczeblu centralnym. W 1855 roku został członkiem Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego, w której pełnił funkcję Sekretarza Stanu, rok później został członkiem cesarskiej Rady Państwa w Departamencie do Spraw Królestwa Polskiego.
[8] Mowa tu o rabinie. Rabin – duchowny w judaizmie, tradycyjnie jego uprawnienia powinny być potwierdzone smichą, czyli rodzajem upoważnienia do wykonywania tej czynności. W Królestwie Polskim od 1823 roku, rabini powinni być nominowani przez właściwą komisję wojewódzką. Rola rabina sprowadzała się do przewodnictwa duchowego i administrowania w gminie żydowskiej. W przeciwieństwie do duchownego wyznania rzymskokatolickiego, rabin nie pełni funkcji pośrednika między Bogiem a wyznawcami.
[9] Zapewne chodzi przepisy dt. krzywoprzysięstwa: „248. Za rozmyślne wykonanie fałszywej przysięgi, winny ulegnie: pozbawieniu wszelkich praw i zesłaniu na osiedlenie w Syberii”. Zob. więcej.: Kodeks kar głównych i poprawczych, Warszawa 1847, art 248-252, s. 165-167. Dostępny na: https://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id=4524&from=&dirids=1#info [dostęp z dnia: 18.11.2023].
o rozdział V. O Krzywoprzysięstwie.
[10] Rodał – w tym kontekście, nazwa Tory, tj. pięć pierwszych ksiąg Biblii Hebrajskiej (Pięcioksięgu). Spisany na pergaminie w formie zwoju. Zgodnie z zasadami judaizmu każda litera musi być czytelna, nieuszkodzona aby zwój był uznany jako dopuszczony do użytku liturgicznego w tym do czynienia przysięgi.
[11] Tj. objaśni.
[12] Traktat odnoszący się do składania przysiąg: Majmonides, Miszne Tora, sekcja: Sefer Haflaah, rozdział: Przysięga, 1. Dostępny na: https://www.sefaria.org/Mishneh_Torah%2C_Oaths.1.1?lang=bi [dostęp z dnia: 18.11.2023]. Artykuł odnoszący się do wprowadzonego ukazu na temat warunków przysięgi ukazał się w tym samym roku, co ukaz w „Jutrzence”. Zob.: H. Caro, Przysięga, „Jutrzenka : tygodnik dla Izraelitów polskich. (2) 1862, no 17, s. 131-133, dostępny na: https://crispa.uw.edu.pl/object/files/275144/display/JPEG [dostęp z dnia: 18.11.2023].
[13] Adonaj – jedno z imion Boga używanego przez Żydów.
[14] Radca Sekretarz Stanu Rady Administracyjnej. Jego zadaniem było m.in.: administrowaniem Kancelarią Rady oraz Przyboczną Namiestnika Królestwa Polskiego; przedstawianie spraw na posiedzeniach Rady; nadzorowanie opracowań protokołów z posiedzeń; kontrasygnowanie dokumentów namiestnika powstałych w Radzie Administracyjnej.
[15] Włodzimierz Rajmund Kretkowski (1821-1894) – urzędnik, polityk. Sprawował różne funkcje w administracji centralnej Królestwa Polskiego, m.in. w 1862 mianowano go p. o. sekretarza stanu przy Radzie Administracyjnej (był zastępca Juliusza Enocha), następnie w tym samym roku na stanowisko p. o. prezesa dyrekcji głównej Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego. W 1862 roku zdymisjonowany za sprzyjanie powstańcom styczniowym. Od 1867 roku prowadził kancelarię notarialną aż do swojej śmierci.