Podwojenie podatku rekrutowego żydowskiego

Źródło

Data wydania (zgodnie z kalendarzem gregoriańskim): 29 stycznia 1812
Dziennik Praw Księstwa Warszawskiego, t. 4, nr 40, s. 159-162.

Kontekst historyczny

Regulacje dotyczące służby wojskowej Żydów w Księstwie Warszawskim uległy dwukrotnie zmianie. Zgodnie z zasadą przewidzianą dekretem z 9 maja 1808 r., służba wojskowa miała mieć charakter powszechny – sześcioletni okres poboru obowiązywać miał wszystkich mężczyzn w wieku 20-28 lat; spis poborowych objąć miał: „obywateli i mieszkańców osiadłych, nieosiadłych i pod jakimkolwiek bądź pozorem do kraju przywiązanych, bez względu na ich urodzenie, stan, dostojeństwo, rzemiosło i wyznanie” [1]. Niemniej jednak te nowe zasady wywołały sprzeciw społeczności żydowskiej, obawiającej się służby w wojsku przede wszystkim ze względów religijnych (brak możliwości przestrzegania zasad
dotyczących szabatu czy koszernych posiłków). Negatywne było też nastawienie wielu wojskowych, niechętnych służbie Żydów postrzeganych jako mniej zdatni do walki. W związku z tym zasadę zaangażowania wyznawców judaizmu w sprawę obronności zmodyfikowano – z inicjatywy reprezentantów społeczności żydowskiej, 29 stycznia 1812 r. podpisano układ, który sankcjonował sytuację już istniejącą (względną nieobecność Żydów w wojsku) nakładając jednak na przedstawicieli społeczności żydowskiej nowy podatek, w wysokości 700 tysięcy złotych [2].

Dokument

Mając sobie przez Ministra Naszego Przychodów i Skarbu [3] przedstawione prośby całego ludu Izraelskiego w Xięstwie Naszem Warszawskiem zamieszkałego, przez wysłanych z każdego Departamentu delegowanych oświadczone, aby za przyięciem ofiarowaney przez nich dobrowolnie, i do Skarbu publicznego rocznie wnosić się maiącey sumy, od prawa popisowego, a zatem od osobistey i czynney w woysku liniowem służby uwolnieni bydź mogli, zważywszy, iż takowa służba, którą poddani Nasi wyznania Moyżeszowego za uciążliwą dla siebie poczytaią, z innych miar i względów właściwemu celowi obrony
pospolitey źle odpowiada; zważywszy, że te obrządki, zwyczaie i nałogi w domowem i społecznem życiu, któremi Izraelici od całey mieszkańców kraiowych powszechności odróżniać się, i odosobniać nieprzestaią, i które spóźniać im muszą uczestnictwo w używaniu dobrodzieystwa praw obywatelskich [4], równie i podobnie czynią ich do szlachetnego powołania żołnierskiego mniey zdatnemi i przekonywaią doświadczeniem wielu niedogodności, że ważna sprawa obrony kraiowey ieszcze im nieograniczenie powierzoną bydź nie może, po wysłuchaniu Naszey Rady Stanu stanowimy.

Artykuł 1.
Summę roczną siedemkroć sto tysięcy Złotych [5] polskich przez Starozakonnych mieszkańców Xięstwa Warszawskiego dobrowolnie oświadczoną i umówioną, do Skarbu Naszego Xięstwa Warszawskiego przyimować dozwalamy.

Artykuł 2.
Równie w proporcyą wyżey postanowioney roczney summy ilość pięciomiesięczną od dnia 1. Stycznia do dnia 1. Czerwca roku bieżącego Złotych polskich dwakroć dziewięćdziesiąt ieden tysięcy sześćset sześćdziesiąt sześć, groszy dwadzieścia wynoszącą, i przez Starozakonnych dobrowolnie oświadczoną, do kass Skarbowych Xięstwa Warszawskiego przyiąć zalecamy.

Artykuł 3.
Oznaczenie terminów i ilości w iakich obie summy Artykułami poprzedniczemi wymienione, do kass respective Powiatowych lub Departamentowych [6] wnoszone bydź powinny, zapewnienie należytego dla Skarbu bezpieczeństwa w pobieraniu tego dochodu, tudzież wydanie instrukcyi i przepisów Urzędom Departamentowym i Powiatowym [7] w celu zapewnienia się, iż w szczegółowym opłat rozkładzie, wszelka równość i sprawiedliwość zachowana będzie, Ministrowi Naszemu Przychodów i Skarbu [8] zalecamy.

Artykuł 4.
Od wyiścia ninieyszego Dekretu i następnego zaraz rozesłania onego władzom wykonawczym [9] do których należy, mieszkańcy Starozakonni Xięstwa Naszego Warszawskiego, iako iuż z pod prawa popisowego [10] wyłączeni, do ciągnienia losów [11], i do osobistey w woysku liniowem służby pociągnionemi bydź niemaią.

Artykuł 5.
Wykonanie ninieyszego Dekretu, który w Dziennik Praw ma bydź umieszczony, Ministrom Naszym w czem do którego należy, polecamy.

(podpisano) FREDERYK AUGUST
przez Króla
Zgodno z Oryginałem Minister Sekr: Stanu
Felix Łubieński Stanisław Breza
Minister Sprawiedliwości
(L.S.) Zgodno z Oryginałem
Antoni Joneman (L.S.) Minister Sekr : Stanu
Sekr: Jeneralny (podpisano) Stanisław Breza

Dzień ogłoszenia d. 24. Lutego roku 1812.

---

[1] Dziennik Praw Księstwa Warszawskiego, t. 1, nr 3, s. 48.

[2] Szczegóły dotyczące ustanowienia podatku: A. Oniszczuk, Pod presją nowoczesności. Władze Księstwa Warszawskiego wobec Żydów, Warszawa 2021, s. 170-175.

[3] Funkcję ministra przychodów i skarbu sprawował wówczas Tadeusz Matuszewicz (1765-1819) – polityk,
publicysta, mówca, poeta. Funkcję tę pełnił od 30 września 1811 r. i utrzymał ją zarówno w okresie przejściowym, już po upadku Księstwa, jak i po uformowaniu się Królestwa Polskiego, w latach 1815-1817.

[4] Najbardziej wyrazistą formą zawieszenia praw obywatelskich Żydów było to dotyczące praw politycznych tej ludności, którego dokonano mocą dekretów z 7 września oraz 17 października 1808 r.

[5] Tj. 700 000 złotych.

[6] Mowa o kasach skarbowych służących m.in. do przyjmowania wpłat od ogółu podatników. Kasy te
zlokalizowane były w siedzibach każdego z 10 departamentów oraz 60 powiatów Księstwa Warszawskiego.

[7] Pod pojęciami Urzędów Departamentowych oraz Urzędów Powiatowych najprawdopodobniej rozumieć należy prefektury oraz podprefektury.

[8] Funkcję ministra przychodów i skarbu sprawował wówczas Tadeusz Matuszewicz (1765-1819) – polityk,
publicysta, mówca, poeta. Funkcję tę pełnił od 30 września 1811 r. i utrzymał ją zarówno w okresie
przejściowym, już po upadku Księstwa, jak i po uformowaniu się Królestwa Polskiego, w latach 1815-1817.

[9] Władzę wykonawczą na szczeblu departamentalnym sprawował prefekt, na szczeblu powiatu – podprefekt, a na szczeblu miasta, w zależności od wielkości ośrodka – prezydent lub burmistrz.

[10] Prawo popisowe oznacza tu dekret z 9 maja 1808 r.

[11] Losowanie odbywało się po wstępnej selekcji osób zdatnych do służby Losowanie i było formą ostatecznego wytypowania poborowego.