Ukaz Jego Cesarsko Królewskiej Mości dotyczący uprawnienia Żydów w Królestwie Polskim
Wypis z Protokołu Sekretariatu Stanu Królestwa Polskiego
z Bożej Łaski
MY ALEXANDER II-gi
Cesarz i Samowładca Wszech Rosji,
Wielki Książę Finlandzki.
etc., etc., etc.
Biorąc na uwagę, że dekret Króla Saskiego, Księcia Warszawskiego z d. 19 Listopada 1808 r. zawieszający Żydów NASZEGO Królestwa Polskiego aż do dalszej decyzji Rządu w nabywaniu dóbr nieruchomych, tudzież art. 16 księgi I-ej Kodeksu Cywilnego Królestwa Polskiego, i inne urządzenia, przez które Żydzi poddani Królestwa Polskiego, w używaniu niektórych praw cywilnych są ograniczeni lub wyjątkowym przepisom poddani, zostają w związku z dekretem Króla Saskiego z dnia 17 Października 1808 roku, mocą którego mieszkańcy w teraźniejszym Królestwie Polskim osiedli, wyznający religię Mojżesza, w używaniu praw politycznych zostali zawieszeni, a wszystkie te rozporządzenia nie odpowiadają ogólnym zasadom, obowiązującego w Królestwie NASZEM prawodawstwa, oraz duchowi Ukazu NASZEGO z dnia 24 Maja (5 Czerwca) 1861 roku, w przedmiocie wyborów do Rad Powiatowych miejskich i gubernialnych, który wszystkich poddanych NASZEGO Królestwa Polskiego, bez różnicy stanu i wyznania, pisać i czytać po polsku umiejących, do wyborów na Członków Rad pomienionych dopuścił; zważywszy dalej, że ze zniesieniem pańszczyzny, ustanie jeden z powodów zakazania Żydom nabywania dóbr ziemskich, a którym jest ten: iżby oni zwierzchnictwa dominialnego nad ludem chrześcijańskim, opierającego się na stosunku pańszczyźnianym, nie dostępowali;
zważywszy, że przepisy ograniczające Żydów co do możności zamieszkiwania w niektórych miejscach, zmiany wymagają;
zważywszy z drugiej strony, że Żydzi za przypuszczeniem ich do dobrodziejstw powszechnego prawa krajowego, powinni w czynnościach życia cywilnego zaniechać używania języka i pisma osobnego;
zważywszy na koniec, że inne również urządzenia szczegółowe, dotyczące Żydów w Królestwie Polskim, tak pod względem prawa zajmowania się rzemiosłami, przemysłem i handlem, jak i co do podatków oddzielnych, tę część mieszkańców kraju dotykających, potrzebują przejrzenia i zastosowania do obecnego stanu prawodawstwa w Królestwie Polskim, po wysłuchaniu Rady Stanu, na przedstawienie p. o. Namiestnika NASZEGO w Królestwie Polskim, postanowiliśmy i stanowimy, co następuje:
Art. 1. Zaprowadzone dekretem Króla Saskiego, Księcia Warszawskiego, z dnia 19 listopada 1808 roku, zawieszenie Żydów poddanych NASZEGO Królestwa Polskiego w wolności kupowania i jakiegokolwiek nabywania na własność dóbr ziemskich nieruchomych uchyla się, z następującym jedynie zastrzeżeniami:
a) że w nabytych przez siebie dobrach, nie mogą do lat 10-u od ogłoszenia niniejszego Ukazu, sprawować Urzędu Wójta Gminy, lub zastępcy tegoż, na które to urzędy, wybór i nominację z osób wyznania chrześcijańskiego, na przedstawienie właściciela dóbr, władza Rządowa dopełniać będzie, koszty zaś utrzymania Wójta Gminy w określonych przepisami granicach, właściciel ponosić winien;
b) że osady rolne pańszczyźniane, pod Ukaz z roku 1846 podpadające, nie mogą być nabywane przez Żydów od posiadających je osadników, dopóki robocizna przymusowa z tych osad należna, czynszem wieczystym zastąpiona nic zostanie;
c) że prawo kollacji[1] i prezentowania beneficjów kościelnych, w dobrach przez Żydów nabytych, o ile by prawo to, wraz z dobrami na rzecz ich przechodzić miało do rządu należeć będzie, co wszakże nie uwalnia starozakonnego nabywcę dóbr, od obowiązku z tytułu dziedzictwa dóbr, łącznie ze współ parafianami w odpowiednim do ogólnych obowiązujących w tej mierze przepisów stosunku, przykładania się do składek na utrzymanie kościoła, zabudowań plebańskich, cmentarzy i t. p.;
d) że co do wykonywania propinacji i wyszynku trunków w dobrach, Żydzi nabywający dobra ziemskie, stosować się mają ściśle do obowiązujących obecnie przepisów.
Art. 2. Ograniczenia i zakazy co do możności zamieszkiwania Żydów w miastach lub niektórych ich częściach, oraz wsiach z jakich bądź tytułów, przywilejów, lub urządzeń wypływające, jak niemniej w pasie granicznym 21 wiorstowym, niniejszym uchylają się.
Art. 3. W miastach wszelkich Królestwa, Żydzi nabywać mogą na własność pod jakim bądź prawnym tytułem, domy i wszelkie inne nieruchomości. Przeciwne temu ograniczenia i zakazy z postanowienia Królewskiego z dnia 19 (31) lipca 1821 roku i innych wynikające, uchylają się.
Art. 4. Żydzi poddani Królestwa Polskiego, na równi z innymi mieszkańcami, mogą być świadkami wiarogodnymi przy wszystkich aktach notarialnych i aktach stanu cywilnego, o ile znajdują się w warunkach, przepisanych ogólnemu prawami.
Art. 5. Nie będzie także odtąd w sprawach kryminalnych czynioną różnica pomiędzy zeznaniami chrześcijan a Żydów, i dla tego rozporządzenia § 335 w ustępie 7 tudzież § 357 w ustępie 8 obowiązującej, dotąd Ordynacji Kryminalnej Pruskiej, niniejszym uchylają się.
Art. 6. W miejsce teraźniejszej formy przysięgi dla Żydów, używanej przy świadczeniu w sprawach cywilnych i kryminalnych, niemniej w przysięgach: deferowanej[2] i referowanej[3] z urzędu naznaczonej, i przy inwentarzach, ustanawia się forma przysięgi dla Żydów, w osnowie do Ukazu niniejszego dołączonej.
Art. 7. Od ogłoszenia niniejszego Ukazu, żadne czynności cywilne lub handlowe piśmienne, jako to: testamenty, umowy, zobowiązania, obligi, weksle, rachunki, księgi i korespondencje handlowe, oraz inne jakie bądź akta i dokumenty, nie będą mogły być spisywane lub podpisywane w języku hebrajskim lub żydowsko-niemieckim, ani w jakim bądź języku pismem hebrajskim, a to pod nieważnością aktu samem przez się prawem.
Art. 8. Radzie Administracyjnej NASZEGO Królestwa Polskiego polecamy zarządzić Władzom, do których to należy, przejrzenie przepisów w Królestwie Polskim dotąd obowiązujących, co do Żydów, pod względem wolności prowadzenia rzemiosł, handlu i przemysłu, tudzież co się dotyczy podatków szczególnych na te część ludności oddzielnie nałożonych. Rada Administracyjna zaprojektuje NAM zmiany, jakie by w tej mierze ze względem na obecne prawodawstwo w Królestwie, oraz na potrzebę Skarbu Królestwa, stopniowo zaprowadzić wypadało.
Art. 9. Wykonanie niniejszego Ukazu, który w Dzienniku Praw zamieszczony być ma, Radzie Administracyjnej Naszego Królestwa Polskiego polecamy.
Dan w Carskim Siele[4], dnia 24 Maja [5 Czerwca] 1862 roku.
(M.P.) Przez Cesarza i Króla
Minister Sekretarz Stanu,
(podpisano) J. Tymowski[5].
Zgodnie z oryginałem:
Minister Sekretarz Stanu,
(podpisano) J. Tymowski.
Zgodnie z wypisem:
p. o. Sekretarza Stanu, (podpisano) Kretkowski[6].
Za zgodność:
Dyrektor Główny Prezydujący w Komisji Rządowej Sprawiedliwości, Członek Rady Stanu, Leon Dembowski[7].
Dyrektor Kancelarii, Radca Stanu J. Ornowski[8].
Dzień ogłoszenia dnia 28 lipca (9 sierpnia) 1862 r.
Źródło:
Akt emancypacyjny Żydów (lub Ukaz Jego Cesarsko Królewskiej Mości dotyczący uprawnienia Żydów w Królestwie Polskim). Dziennik Praw [Królestwa Polskiego], t. 60, nr 180, Warszawa 1862, s. 19-33.
[1] Kollacja – prawo do prezentowania zwierzchności kościelnej, osoby do obsadzenia wakującego beneficjum kościelnego (czyli urzędu duchownego).
[2] Przysięga deferowana – (inaczej naznaczona), rodzaj przysięgi w której jedna strona wyznacza drugą do złożenia przysięgi (zazwyczaj przeciwnikowi w sprawie sądowej). Przysięga ta stanowiła dowód w sprawie.
[3] Przysięga referowana – (inaczej odkazana, odparta) była stosowana w stosunku do strony przeciwnej, gdy tamta deferowała wcześniej przysięgę. Przysięga ta stanowiła dowód w sprawie.
[4] Carskie Sioło – miasto położone około 25 km od Petersburga (gubernia petersburska), w której znajdowała się rezydencja należąca do carów Cesarstwa Rosyjskiego.
[5] Józef Sulpicjusz Tymowski (1791-1871) – urzędnik, pełnił rozliczne funkcje administracyjne w Królestwie Polskim na szczeblu centralnym. W 1855 roku został członkiem Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego, w której pełnił funkcję Sekretarza Stanu, rok później został członkiem cesarskiej Rady Państwa w Departamencie do Spraw Królestwa Polskiego.
[6] Włodzimierz Rajmund Kretkowski (1821-1894) – urzędnik, polityk. Sprawował różne funkcje w administracji centralnej Królestwa Polskiego, m.in. w 1862 mianowano go p. o. sekretarza stanu przy Radzie Administracyjnej (był zastępca Juliusza Enocha), następnie w tym samym roku na stanowisko p. o. prezesa dyrekcji głównej Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego. W 1862 roku zdymisjonowany za sprzyjanie powstańcom styczniowym. Od 1867 roku prowadził kancelarię notarialną aż do swojej śmierci.
[7] Leon Dembowski (1789-1878) – polityk, piastował stanowiska w Rządzie Tymczasowym w Królestwie Polskim. Podczas powstania listopadowego był na stanowisku ministra skarbu w Rządzie Tymczasowym. Członek Rady Stanu Królestwa Polskiego w latach 1861-1867.
[8] Józef Ornowski (ok. 1806-1867) – magister prawa, wchodził w skład Komisji Rządowej Sprawiedliwości w funkcji dyrektora kancelarii (1848-1863).